Phía sau những vụ truy tìm huyết thống

TAND TP Thuận An (tỉnh Bình Dương) vừa thụ lý vụ án hôn nhân gia đình giữa nguyên đơn là ông Trịnh Trần Phương Tuấn (ca sĩ J-97) và bị đơn là bà Trần Nguyễn Thiên An. Vụ kiện không liên quan đến tranh chấp tài sản, cũng không bắt nguồn từ mâu thuẫn hôn nhân, đặc biệt cả hai cũng chưa từng đăng ký kết hôn. Mục đích để họ ra tòa là muốn làm rõ: Ai là cha của đứa trẻ?

Tờ xét nghiệm ADN “nói thay” bản án

Một thẩm phán TAND TP HCM chia sẻ nếu cách đây vài thập kỷ, việc “xét nghiệm ADN” để xác định quan hệ huyết thống là điều xa lạ thì nay dần trở thành một công cụ pháp lý phổ biến. Thực tế không riêng người nổi tiếng mới chọn cách đưa nhau ra tòa để xác định quan hệ cha con. Những năm gần đây, số lượng vụ kiện liên quan đến việc xác định hoặc phủ nhận quan hệ huyết thống có chiều hướng gia tăng. Trong số đó, nhiều vụ việc bắt nguồn từ tranh chấp về quyền thừa kế, quyền nuôi con sau ly hôn hoặc đơn thuần chỉ để “tìm lại gốc gác”.

Đơn cử, năm 2022, ông T.N.N (tỉnh Vĩnh Long) nộp đơn kiện, yêu cầu xác định đứa con chung trong cuộc hôn nhân kéo dài gần 10 năm không phải con ruột của ông. Bằng chứng ADN xác nhận 2 người không cùng huyết thống. TAND Cấp cao tại TP HCM xác định đây là tình tiết mới, hủy phần công nhận con chung trong quyết định thuận tình ly hôn trước đó của 2 người, yêu cầu giải quyết lại.

Trường hợp tương tự, ông N.V.G và bà T.B.T (tỉnh Vĩnh Long) ly hôn năm 2017, ông G. tự nguyện cấp dưỡng nuôi con đến năm 18 tuổi theo thỏa thuận. Tuy nhiên, sau 6 năm, ông G. nghi ngờ và tiến hành xét nghiệm ADN, kết quả cho thấy ông không phải là cha ruột của đứa trẻ. Từ đó, ông có đơn yêu cầu xem xét lại bản án theo thủ tục tái thẩm. Tại phiên tái thẩm, Ủy ban Thẩm phán TAND Cấp cao tại TP HCM xác nhận kết quả phân tích ADN ngày 29-7-2023, do ông G. cung cấp, thể hiện mẫu ADN giữa ông và cháu H. không cùng huyết thống cha con. Trên cơ sở đó, tòa án đã chấp nhận kháng nghị, tuyên hủy phần quyết định về con chung trong bản án ly hôn trước đây, giao TAND huyện Trà Ôn giải quyết lại phần bị hủy.

Pháp luật cho phép công dân yêu cầu xác định huyết thống trong các trường hợp liên quan đến quyền nuôi dưỡng, cấp dưỡng, khai sinh hay chia tài sản. Tuy nhiên, đã có những trường hợp lạm dụng kết quả xét nghiệm ADN như một “vũ khí” để trút giận hay trả thù tình cảm, dẫn đến những hệ lụy đau lòng.

Một vụ án điển hình được TAND TP HCM xét xử ngày 10-6-2025 là trường hợp của bị cáo P.V.U (42 tuổi, ngụ quận Bình Tân). U. bị tuyên phạt 13 năm tù về tội “Giết người” sau khi gây thương tích cho chị H. – vợ cũ của mình. U. và chị H. từng chung sống nhiều năm, có 2 con nhưng U. nghi ngờ một trong 2 đứa trẻ không phải con ruột. Những mâu thuẫn liên quan đến nghi ngờ huyết thống khiến họ ly thân từ năm 2021. Đỉnh điểm, vào tháng 3-2024, U. tìm đến nhà chị H. đốt đồ đạc, mang dao đi tìm vợ cũ và yêu cầu xét nghiệm ADN. Khi chị H. từ chối và cho biết đã trình báo công an, U. không kiềm chế được cơn giận, đâm chị H. gây thương tích 11%. Tại tòa, U. bày tỏ sự hối hận và xin giảm nhẹ hình phạt. Nhưng những vết thương thể xác của nạn nhân và tổn thương tinh thần của các con họ là điều không thể bù đắp.

Thủ tục pháp lý để xác định cha cho con

Theo luật sư Lê Trung Phát, Đoàn Luật sư TP HCM, tranh chấp về xác định quan hệ cha, mẹ, con là một trong những loại tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án, được quy định tại khoản 4 điều 28 Bộ Luật Tố tụng dân sự năm 2015. Trong trường hợp một đứa trẻ không có tên cha trong giấy khai sinh, do cha mẹ chưa đăng ký kết hôn hoặc vì những lý do khác thì người đàn ông muốn xác lập tư cách pháp lý làm cha cần khởi kiện yêu cầu xác định cha cho con tại tòa án.

Pháp luật không giới hạn độ tuổi người con khi khởi kiện yêu cầu xác định quan hệ cha con. Đây là cơ sở để phát sinh quyền, nghĩa vụ giữa cha và con như nuôi dưỡng, thừa kế, hộ tịch… Việc chứng minh quan hệ huyết thống thường dựa vào kết quả giám định ADN. Nếu chưa có kết quả, tòa án có thể hỗ trợ thu thập chứng cứ bằng cách trưng cầu giám định. Trường hợp người mẹ không hợp tác, tòa có quyền áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, buộc đưa trẻ đi xét nghiệm, nhằm bảo đảm giải quyết vụ án đúng pháp luật và bảo vệ quyền lợi các bên.

Sau khi có bản án xác định cha cho con, người cha có quyền đề nghị cơ quan hộ tịch thực hiện việc thay đổi họ tên, bổ sung thông tin cha trong giấy khai sinh, theo quy định tại khoản 1 điều 26 Luật Hộ tịch 2014 và điều 7 Nghị định 123/2015. Nếu người con từ đủ 9 tuổi trở lên, việc thay đổi còn phải có sự đồng ý của chính đứa trẻ.

Vấn đề quyền nuôi con được pháp luật xác định trên nguyên tắc ưu tiên lợi ích của trẻ em. Trong trường hợp cha mẹ không đăng ký kết hôn nhưng có con chung thì vẫn có thể làm thủ tục khởi kiện tranh chấp quyền nuôi con tại tòa án. Dù quan hệ hôn nhân không được công nhận nhưng tòa vẫn sẽ xem xét để đưa ra phán quyết hợp lý nhằm bảo vệ quyền trẻ em.

Nếu không có tranh chấp, các bên có thể thỏa thuận việc nuôi dưỡng con. Tuy nhiên, khi phát sinh mâu thuẫn, tòa án sẽ phân xử dựa trên các điều kiện thực tế của cha và mẹ, từ thu nhập, chỗ ở đến khả năng chăm sóc con.

Luật sư Lê Trung Phát nhấn mạnh trong các vụ việc liên quan đến trẻ em, việc bảo vệ đời sống riêng tư là bắt buộc. Luật Trẻ em 2016 (điều 6) và Bộ Luật Dân sự (điều 38) nghiêm cấm tiết lộ thông tin cá nhân của trẻ khi chưa có sự đồng ý của cha, mẹ hoặc người giám hộ. Nếu vi phạm, cá nhân hoặc tổ chức có thể bị phạt hành chính từ 10-20 triệu đồng theo điều 101 Nghị định 15/2020, sửa đổi bởi Nghị định 14/2022.